The art and practice of experiencing/Becoming our space

door Glenn Helberg

Issue 4 van SHEBANG; The art and practice of experiencing/Becoming our space bestond uit vijf bijeenkomsten rondom het thema verdeel en heers, en hoe dit thema, wat in de koloniale geschiedenis veelvuldig werd toegepast, nog steeds doorwerkt in ons denken en doen. Onder leiding van gastcurator Glenn Helberg, ontwikkelden denkers, performers en kunstenaars uit diverse diasporische gemeenschappen - zoals verschillende Afrikaanse en Surinaamse gemeenschappen maar ook die van de eilanden - samen deze rituelen, met hun persoonlijke maar ook gemeenschappelijke verhalen en ervaringen. Dit proces zorgde voor onderlinge verbondenheid met elkaar en het publiek.

Voor Issue 4 van SHEBANG; The art and practice of experiencing/Becoming our space nodigt gastcurator Glenn Helberg diverse kunstenaars, denkers en woordvoerders van diasporische gemeenschappen uit om bij en tot elkaar te komen. Het Westerse, koloniale denken en handelen is gericht op ontmenselijking, en verdeel-en-heersmechanismen. Een strategie die door kolonisten werd toegepast om controle te behouden over bevolkingen—door deze opzettelijk te verdelen en tegen elkaar op te zetten.
 Deze tactiek is structureel toegepast tijdens periodes van kolonisatie en slavernij, en het is onthutsend hoe effectief het was in het onderdrukken van gemeenschappen en het handhaven van de macht door een kleinere groep mensen. Hoewel de slavernij is afgeschaft, is ons denken, ons lichaam, en daarmee ons dagelijks doen nog doortrokken van koloniale waarheden en mechanismen. Deze onderdrukkende denk-constructies ontnemen gemeenschappen van kleur de levensruimte om zichzelf te zijn. Met het doorbreken van deze waarheden in lichaam en geest kunnen wij de ruimte ervaren om verdeel en heers-mechanismen te overkomen. We hebben weliswaar vrijheid, maar ervaren geen ruimte.

The art and practice of experiencing/Becoming our space is een creatief proces van maaksessies en tentoonstellingen. Makers en kunstenaars onderzoeken hoe verdeeldheid tussen diasporische gemeenschappen en onderdrukking van identiteit(en) doorbroken kunnen worden. Met als uitgangspunt de gedachte dat we zowel individueel als gemeenschappelijk met elkaar verbonden zijn door spiritualiteit, herkenbaar zijn voor elkaar door gedeelde (taal)codes, zichtbaar zijn voor elkaar in voorkomen, en tegelijkertijd gekenmerkt worden door een geschiedenis van onzichtbaarheid.

Denkers, makers en kunstenaars uit de verschillende diasporische gemeenschappen worden uitgenodigd om gezamenlijk de verbinding tussen lichaam en geest te maken—door ruimte te creëren en te claimen. Beeldend kunstenaars Alydia Wever, Raul Balai en Fré Calmes vormen de artistieke rode draad van deze bijeenkomsten—die hierna als inspiratie dienen om tot een gezamenlijk kunstwerk in een volgend project te komen. Een vervolgproces waarbij het maakproces individuele aspecten overstijgt, en een collectief helingsritueel wordt, dat leidt tot een kunstwerk waarbij de viering van eenheid en de gebundelde kracht van diasporische groepen centraal staan.

Foto Wendelisa Ragil
Foto Wendelisa Ragil

Team

  • Glenn Helberg

    Curator

    Glenn Helberg is psychiater, educator en schrijver. Hij werkte jarenlang als psychiater en verdiepte zich in de psychiatrie in niet-westerse culturen; naar eigen zeggen de transculturele psychiatrie. Voor zijn inzet voor de waardering van Caribische Nederlanders en homo-emancipatie ontving hij in 2013 de koninklijke onderscheiding tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Helberg signaleert een toenemende individualisering in het Westen als reactie op de huidige migratiestromen en stelt dat het individu (ik) plaats moet maken voor het collectief (groep), en pleit voor een minder naar binnen gekeerde Westerse samenleving en een meer egalitaire wereld in 2050. Hij werkt rondom vragen over hoe de toekomst van de transculturele samenleving er uit zal zien en hoe we nog verbinding kunnen vinden in ons almaar transformerende bestaan.

  • Kimberley Smit

    Projectleider

    Kimberley Smit is werkzaam als projectleider bij The Need for Legacy - een community-driven organisatie gericht op het in kaart brengen van de verhalen en geschiedenissen van podiumkunstenaars van kleur. Vanuit de overtuiging dat verandering alleen kan komen door collectieve actie, werkt zij samen met mensen en organisaties die overlappende overtuigingen delen, in een gezamenlijk streven naar het tegenwerken van uitsluiting. Daarnaast is Kimberley voor verschillende (sociaal maatschappelijke) organisaties bestuurslid, waaronder Cybersoek; een plek waar digitale geletterdheid bevorderd wordt en je gratis en onder begeleiding van professionals terecht kunt. Issue 4 was een samenwerking tussen Kimberley Smit en gastcurator Glenn Helberg. Smit heeft de projectleiding op zich genomen en de conceptuele ontwikkeling ondersteund.

Proces

The art and practice of experiencing/Becoming our space, bijeenkomst 1

Tijdens de eerste bijeenkomst stond het verhaal van de Afrikanen als mensenhandelaren centraal. Dit verhaal wordt veelvuldig ingezet als het gaat over verantwoordelijkheid en herstelbetalingen voor het slavernijverleden. Op uitnodiging van gastcurator Glenn Helberg thematiseren sprekers Zawdie Sandvliet en Babah Tarawally, en performers Cherella Gessel en Ayaovi Kokousse dit verhaal, door een verdeel en heers-lens. Bij deze bijeenkomst hebben we het verhaal van de achtergebleven Afrikaan en de tot slaaf gemaakte Afrikaan tegenover elkaar gezet. Met het naar boven halen van het door de kolonisator ingezette mechanisme van verdeel en heers, werd duidelijk dat dit een systeem is en dat de nazaten elkaar niet verkocht hebben. 

The art and practice of experiencing/Becoming our space, bijeenkomst 2

In deze bijeenkomst worden de verhalen van de Inheemsen en de Marrons centraal gesteld. De verhalen over hoe tot slaafgemaakte Afrikanen aankomen in Zuid-Amerika. De ontmoeting met de oorspronkelijke bevolking die leefden in verbinding met elkaar en met het land. Een situatie waar land geen eigendom was, maar onderdeel van een spiritueel besef. Met de komst van de kolonisator werden mens en land tot eigendom gemaakt. Tijdens deze avond gaan we met Angila Albitrouw, Leander Vermaning, Dwayne Toemere en Josè Tojo de ontmoeting van deze groepen en de rol die verdeel en heers in hun verhalen speelt onderzoeken.

The art and practice of experiencing/Becoming our space, bijeenkomst 3

Tijdens de eerste bijeenkomst van The art and practice of experiencing/Becoming our space hebben we het verhaal van de achtergebleven Afrikanen en de tot slaaf gemaakte Afrikanen tegenover elkaar gezet. Met het naar boven halen van het door de kolonisator ingezette mechanisme van verdeel en heers, werd duidelijk dat dit een systeem is en dat de nazaten elkaar niet verkocht hebben. Bij de tweede bijeenkomst stonden de verhalen van de Marrons en Surinaams-Inheemsen centraal. We hoorden over de ontmoetingen, het elkaar helpen en de eigen veerkracht. Tegelijkertijd voerde iedere groep een eigen verwoede strijd van verzet tegen de kolonisator. De vredesverdragen die de kolonisator door het aanhoudend verzet was aangegaan met de verschillende groepen, bleven als systemen van onderdrukking, de verdeeldheid tussen de verschillende Marrons en Surinaams-Inheemse groepen in stand houden.

Tijdens de derde bijeenkomst zijn de verhalen van de Creolen, de Hindostanen, Javanen en Chinezen centraal gesteld. De verhalen over de eerste aankomsten en ontmoeting worden gedeeld. De ontmoeting tussen deze groepen en de gedwongen tewerkstelling op de plantages in Suriname waar de slavernij langzaam teneinde kwam. Met de ontvoering en gedwongen overtocht van nieuwe groepen bleef de kolonisator mens en land tot eigendom maken. We gaan met Jomecia Oosterwolde, Devika Chotoe, Jonathan Tjien Fooh en Walther Tjon Pian Gi de ontmoetingen en de rol die verdeel en heers in hun verhalen over de eigen spiritualiteit speelt onderzoeken.

The art and practice of experiencing/Becoming our space, bijeenkomst 4

Bij de vorige bijeenkomst hoorden en voelden we hoe verschillende Surinaamse gemeenschappen die onder andere door ontvoering en misleiding aangezet tot contractarbeid, weinig van elkaar en nog zovele generaties later van zichzelf weten. Met het besef van ontworteling en de gesprekken over de vooroordelen over elkaar, is waar de stappen tot heling besloten liggen.

Tijdens de vierde bijeenkomst maakten we de beweging naar Curaçao en onderzochten we, met performers Junadry Leocaria, Gregory Shaggy Albertzoon, Laurindo Andrea en Adeiye Tjon, hoe taal als instrument is ingezet om verdeeldheid systemisch voort te zetten, evenals hoe dit doorwerkt in toegang tot sociale posities en colorism. We gingen in gesprek over de alsmaar overeind blijvende veerkracht die we kunnen traceren in onze verhalen van heldendaden, om deze gezamenlijk te voelen en tot ons te nemen in ons DNA.

The art and practice of experiencing/Becoming our space, bijeenkomst 5

Tijdens de vijfde en binnen dit blok laatste bijeenkomst vertelden en toonden performers Eva Croes, Lenny Hendrixx, Edwina Hodge, Tatiana Nicolaas, Karpachii en Imelda Lynch ieder vanuit hun eigen kracht over verdeel en heers als systemisch kolonisatie mechanisme in, op en tussen de eilanden en Nederland. We ervaarden de wind, het water, de oceaan als verbindende elementen. We stelden onszelf en elkaar de vraag: hoe komt het dat als ik mij tot jou wend, jij je van mij afkeert?

Ripples

The art and practice of experiencing/Becoming our space in het Antilliaans Dagblad, 23 maart 2024